15 Şubat 2012 Çarşamba

Ermeni ve Rumlara Karşı Ayrımcı Deyiş, Deyim ve Atasözleri

  • "Agop'un kazı gibi yutmak": Yemeği çabuk ve açgözlü bir şekilde yemek anlamına gelen bu ırkçı deyim, Ermenileri açgözlülükle özdeşleştirir.
  • "Erindiğinden Ermeni'ye dayı demek": Özellikle Gaziantep yöresinde üşengeç insanları betimlemek için kullanılan ırkçı bir deyim.
  • "Ermeni!": "Ermeni" terimi, özellikle annelerin çocuklarına sinirlendiklerinde, "zalim", "eziyet eden" kişi anlamında kullandıkları ırkçı bir ünlemdir.
  • "Ermeni dölü / Ermeni tohumu"/"Rum dölü / Rum tohumu": Ermenileri / Rumları aşağılamak için kullanılan bu deyim, Ermeni / Rum olmayan kişiler için kullanıldığında "hain" anlamına gelir. 
  • "Ermeni feneri gibi dönmek"(1): Sözünde durmamak, çıkarına göre taraf değiştirmek anlamında kullanılan ırkçı bir deyim.
  • "Ermeni gelini gibi (kırıtmak)": Türk Dil Kurumu'nun sözlüğünde halen bulunabilen, ağır ya da yavaş hareket etmek anlamında kullanılan bu ırkçı ve cinsiyetçi deyim, dolaylı olarak Ermeni kadınları aşağılama amacı güder.
  • "Madem ki Ermeni, istemeden vermeli.": Hem ırkçı hem de cinsiyetçi olan bu argo deyiş, Ermenileri aşağılamak için uydurulmuştur.
  • "Marika" ("Az ye de, kendine bir Marika tut." / "Sofrayı da Marika kaldırsın."): Cumhuriyet'in ilk yıllarında, İstanbul'da yaşayan fakir Rum ailelerin kızlarının ismi, genelde, "Marika" olurmuş ve bunlar, çoğunlukla, evlerde hizmetçi olarak çalışırmış. İçinde "Marika" isminin geçtiği bu ve benzeri deyişler, halen İstanbul'da yaşayan Rumlar ya da Batı Trakya göçmenleri arasında kullanılmaktadır.
  • "palikarya" ("παληκαρια"): Yunanca'da "delikanlı" anlamına gelen "palikari" kelimesinin çoğulu olan bu kelime, Türkçe'de İstanbul'da yaşayan Rumlara ya da Yunan ve Kıbrıs askerlerine yönelik olarak "ödlek", "korkak" anlamında kullanılmıştır. "Caddede bir patırtı olmuyor mu, yüreğim hopluyor! "Palikaryalar bastı" diyerek aklım sıçrıyor." (Kemal Tahir - Yorgun Savaşçı)(2)
  • "Rum hatunu yatakta, Ermeni hatunu mutfakta yapmak": Hem ırkçı hem de cinsiyetçi olan argo bir deyiş.
  • "Şarabı dökülmüş Ermeni gibi susmak": Susup kalmak anlamında kullanılan ırkçı bir deyim.
* Bu kategoriye katkıda bulunan Gülden Özkan, Ersin Akyüz, Stavriani Zervakakou ve Önder Çırık'a teşekkür ederim.

1. Halit Bardakçı, Bütün Yönleriyle Ermenek. (1976)
2. Kemal Tahir, Yorgun Savaşçı, İstanbul, İthaki Yayınları, 3. Baskı, 2007, s. 192.

1915 Ermeni Tehciri Sırasında Ermeni Kadın ve Kız Çocukları

6-7 Eylül (1955) Olayları


30 yorum:

  1. Adana'da Allah'a ve Kitap'a küfür edilmesiyle meşhur bir şehirdir.Allahını kitabını feriştahını sikeyim diye giden küfürdeki feriştah kelimesinin aslı Ermenice melek anlamına gelen heriştah(hreshtak) kelimesidir.Yani, küfür aslında Ermeniyedir.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu küfrü hep duyardım, ama "feriştah" kelimesinin anlamını hiç bilmiyordum. Blog'a yaptığın bu harika katkı için çok teşekkür ederim.

      Sil
    2. yanılmayasın arkadaşım. feriştah türkçede "en iyi, en üstün" anlamına gelir. ben bu küfürü şu şekilde kullananları görmüşümdür: "feriştahı gelse ne olur lan?" ya da "feriştahını s...im"...yani "en kralınızı en iyinizi si...im" anlamındadır.

      Sil
    3. "adana allah'a ve kitap'a küfür edilmesiyle meşhur bir şehirdir." bu ayrımcı değil, yani...

      Sil
    4. Arkadaşlar, uzun bir aradan sonra tekrar bu küçük tartışmamıza bir not düşmek istiyorum: Yemliha İpek'in "feriştah" ile "heriştah" arasında kurduğu ilişkiyi biraz daha araştırmamız gerekecek. Bu konuda, dilbilimci bir arkadaşa fikrini sordum; en kısa zamanda bu konuda bizi aydınlatmaya çalışacağını söyledi. Ancak yukarıda ve aşağıda ifade edildiği gibi, Türkçe "feriştah" ın en iyi anlamına gelmesi, bu ilişkiyi zayıflatıyor.

      Sil
    5. Ferişte diye bir kelime var, melek anlamında. Feriştah ise en iyi anlamında bir kelimedir.

      Sil
    6. Bu arada ferişte Arapçadan alınmadır, feriştah ise Farsçadan alınmadır...

      Sil
    7. İkisi de Farsçaymış.

      Sil
    8. Notlar için teşekkürler, en kısa zamanda bu kelime hakkında ayrıntılı bir yorum yazacağım.

      Sil
    9. yemliha,ne sallamissin ama,Feristah farsca bir kelimedir,anlamiysa en iyi Üstün olandir.Ermenilerle de bir alakasi yoktur.böyle bilgi fukarasi insanlar ahkam kesmezlermi.

      Sil
    10. 7 yıl sonra tekrar merhaba. yazdığım şey ile ilgili bir bilgi eklemek istiyorum. 7 Yıl önce bu bilgiyi nereden öğrenip yazdığımı çok hatırlayamıyorum maalesef.

      Ancak ilgili iddia Levon Erarslan kaynaklıydı sanıyorum. M.K adlı çocuğun tehcir anıları kitabında şu şekilde geçmektedir.

      Sil
    11. "L. Erarslan, Adana'da Ermenilere gösterilen tepkiyi anlamaya yardımcı olabilecek şu ilginç ve önemli yorumu yapıyor: "Adana'da Allah'a Kitap'a sövülür. Bilemeyen bunun Türkiye'nin hiçbir yerinde kullanılmadığını söyler. Haklıdır. Uzatmayalım sövgü gerçekte Ermeniyedir. Bunun kısa bir yoldan kanıtı Adanalının feriştah'a sövmesidir ki, esası ermenice melek karşılığı Heriştah'dan gelmedir.".

      Sil
  2. Annelerin cocuklarina sinirlendiklerinde zalim, eziyet eden kisi anlamina gelen "Ermeniii Ermeniii!" denildigini biliyorum. Bu arada blogunuz cok basarili olmus.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bahsettiğiniz deyişi, metine ekledim. Katkınız ve iyi dilekleriniz için tekrar teşekkür ederim...

      Sil
  3. Yukarıdaki feriştah yorumunun biraz mübalağalı olduğunu düşünüyorum. Zira Ermenice'deki hreshtak kelimesi Farsça melek anlamına gelen "ferişte" kelimesinden geliyor (Sevanyan'ın etimolojik sözlüğünden de teyit edebilirsiniz), ki aynı kelime hem Arapça'ya hem de Osmanlı Türkçe'sine bu şekilde geçiyor. Küfürün orada Ermeniye gitmesi gibi bir durum bence pek olası değil.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Türk Dil Kurumu sözlüğünde "feriştah", "en iyisi", "en güzeli", "en üstünü" olarak açıklanmış. Senin söylediklerin üzerinden, kelimenin kökeni açısından bir ayrımcılık var mı tartışması için biraz daha araştırmak gerekiyor.

      Sil
    2. Bu kelimeyi, bir dilbilimci arkadaşa danıştım; ancak senin 1 Mart 2012'de yazdıkların iddia edilen ilişkinin şüpheli olduğunu gösteriyor. En kısa zamanda, geri dönmeye çalışacağım. Selamlar...

      Sil
  4. Papaz: Hoşgörüsüz, yaşlı kimse.
    Papaza borcunu ödemek: İşemek, dışkılamak.
    Papaza gitmek: Tuvalete gitmek.
    Papazcı: Üçkâğıtçı.
    Papaz olmak: İki kişi arasında ilişki bozulduğunda kullanılan bir tabir.
    Papazı bulmak: Kötü bir sonuçla karşılaşmak, belasını bulmak.
    Papaz uçurmak: İçkili alem yapmak.
    Papazı kaçırmak: Eğlencenin dozunu kaçırıp rezalet çıkarmak.
    Rum tohumu: Rumları dışlamak için kullanılan bir tabir.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bunları, "Gayri-Müslimlere Yönelik Ayrımcı Deyişler" kategorisine koydum. "Rum tohumu" ise bu bölümde tabi ki. Teşekkürler...

      Sil
  5. Peki ya ikisini bir arada kasteden deyimler ne olacak
    GAVUR OLUSU gibi agir olmak (gunahi bol oldugundan agir cektigi dusunulur. )
    GAVUR AMİ gibi yaniyor olmak

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu iki deyişi, "Gayri-Müslimlere Yönelik Ayrımcı Deyişler" kategorisine koymuştum. "Gavur ölüsü" deyişi konusunda yaptığın açıklamayı gerçekten çok beğendim, ben neden gavur ölüsünün ağır olduğu söylenmiştir, bunu anlamamıştım ve günahı bol olduğundan ağır çekmesi gerçekten çok mantıklı. Bunu deyişin açıklamasına ekliyorum. Çok teşekkürler, selamlar...

      Bu deyişlere burdan bakabilirsin:
      http://ayrimcisozluk.blogspot.com/2012/02/gayri-muslimlere-kars-ayrmc-deyis-deyim.html

      Sil
    2. Baktim, uyarin icin tesekkurler.
      Boyle olmasi cok mantikli derken , aciklama olarak kastettiniz herhalde :)
      Cunku ben tasidim o kadarda agir degil :)
      Bu arada belki bunuda eklemek istersin.
      "Haydan gelen Huyna gider.
      Hay: Ermenice Ermeni
      Huyn : Ermenice Rum

      Sil
    3. Bu, "Hay'da gelen Huy'a gider" gerçekten çok önemli. Üzerinde araştırma yapıp metine en kısa zamanda ekleyeceim.

      Sil
    4. Aynen, açıklama olarak söylemiştim.

      Sil
  6. Haydan gelen Huya gider - Allah'tan gelen Allah'a gider manasındadır.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bu konuda, iki farklı düşünce var. Birincisi, "Ermeni'den gelen Rum'a gider"; diğeri de, "Allah'tan gelen Allah'a gider". Bu konuda, Boğaziçi Üniversitesi'nden bir dilbilimci arkadaşımız, kaynak araştırması yapıyor, en kısa sürede sonucu sizlere bildereceğim. İlk düşünce olarak, "Ermeni'den gelen.." açıklamasını daha mantıklı bulduğumu; çünkü deyişin olumsuz bir anlam taşıdığını, olumsuz durumlar için kullanıldığını belirtmek isterim.

      Sil
    2. Dilbilimci arkadaş bu konuda bir sonuca ulaştımı acaba ?

      Sil
    3. Cengiz Bey, henüz arkadaştan bir yanıt alamadım, ama sizin vesilenizle kendisine yeniden yazıyorum. Saygılarım.

      Sil
    4. Nişanyan Sözlükte bu konuda çok farklı bir açıklama var. Buna göre, "hayhuy" şamata, arbede ifadesinden türemiştir ve Allah'ın sıfatlarıyla ilgisi yoktur. Ermenice ise hiç bir atıf yok burada.

      http://www.nisanyansozluk.com/?k=hayhuy

      Sil
  7. Meraklı'dan

    bir soru-katkı da benden:

    Meşrebini ..iktiğim! Meşrebi bozuk!

    Yaradılış-köken anlamına gelen meşrep, Ermenice dilinini icat eden aziz meshrob olabilir.

    YanıtlaSil