Kürtlere Karşı Ayrımcı Deyiş, Deyim ve Atasözleri

Dersim Katliamı (1937) Sonrası Kimsesiz Kalmış Kürt Çocukları

• "Acemi nalbant Kürt eşeğinde dener kendini."(1): "Mesleğinde yeni olan kimse, ilk denemelerini gözden çıkarılabilecek malzeme üzerinde yapar." anlamına gelen ayrımcı bir atasözü. Aynı atasözünün gayri-Müslimler üzerinden de dillendirildiği görülmektedir.
• "Ağaçtan maşa, Kürt'ten paşa olmaz.": Kürtleri aşağılamaya yönelik ırkçı bir atasözü.
• "Alavere dalavere, Kürt Memet nöbete"(2): Kürtleri saf ve cahil olarak gösteren ayrımcı bir deyiş. (Uzun İskender: "Kürt kısmında akıl olmaz derler." Bu laf her Kürde mahsus değil. Bizim Hamo dayıda Mustafa Kemal Paşa aklı vardı yavrum, hiç eksik değil, Mustafa Kemal aklı." Kemal Tahir - Rahmet Yolları Kesti)(3)
• "Ayıdan post olmaz, Kürt'ten dost olmaz.": Kürtleri aşağılama amacı güden ırkçı bir atasözü.
• "Çingen çalar, Kürt oynar."(4): Uyumsuz ve karışık yer veya durumu ifade etmek için kullanılan bir deyiş.
• "Dağlı Türkler": Erken Cumhuriyet döneminde, Kürtlerin aslında dağ Türkleri olduğunu savunan çalışmalar yayımlandı. Örneğin, M. Şerif Fırat'ın 1945'te tamamladığı ve daha sonra Başbakan Cemal Gürsel tarafından övgüyle sunulacak olan "Doğu İlleri ve Varto Tarihi" çalışması, şu cümlelerle başlamaktaydı. "Doğu illerimizin çeşitli bölgelerinde ve en çok dağ eteklerinde, sarp ve arızalı arazide ve yüce dağların çevirdikleri ova ve zengin yaylalarda yaşayan ve bugün çiftçilik ve koyunculukla geçinen eski Türk ve Türkmen aşiretler, bugün Kurmançi ve Zaza dilleriyle söyleştikleri için bunlara Kürt denilmektedir. Gerçekten Türk soyundan olan bu dağlı Türkler..."(5)
• "Ekrad-ı bed-nihad": Osmanlı Devleti döneminde "kötü huylu Kürtler" anlamında kullanılan ayrımcı bir deyiştir. Ziya Gökalp, 1913'de Türk Yurdu Dergisi'nde, "şehrîlerin tarih kitaplarında kavîm isimleri(ni) daima Etrak-ı bî-idrak, Ekrad-ı bed-nihad gibi tahkirli şekillerde" yazdığını belirtmektedir.(6)
• "Ekrad-ı vahş": Osmanlı Devleti döneminde kullanılan ve "vahşi Kürtler" anlamına gelen ayrımcı bir deyiş.
• "En iyi Kürt, ölü Kürt'tür.": Kürt meselesinin gündemde olduğu son 30 yılda gittikçe yaygınlaşarak günlük dilde kullanılagelen bu deyiş, Kürtlere karşı açık ırkçı ve kafatasçı bir söylem geliştirme amacı güder. Aslında bu deyiş, ilk defa, Amerika Birleşik Devletleri'nde George Armstrong Custer'ın generali Philip Sheridan tarafından 1868'de katlettiği Kızılderililer için söylenmiştir.
• "Eşeğe Kürt demişler, iki hafta saman yememiş.": Kürtlere yönelik ırkçı bir deyiş.
• "Gördün mü bir Kürt, iki sok bir dürt.": Kürtlere yönelik ırkçı söylemin ortaya attığı bir deyiş.
• "Herkes sakız çiğner, ama Kürt kızı tadını çıkarır."(7): "Bir işi iştahla ve dikkat çekecek şekilde yapacak olan kişi, o işin meraklısıdır." anlamında kullanılan ayrımcı bir deyiş. (Aynı deyiş, "Çingene kızı tadını çıkarır" şeklinde de söylenmektedir.
• "Kapına iti, yakana Kürdü bulaştırma.": Kürtleri aşağılayan ırkçı bir deyiş.
• "Keko": "Dost", "kardeş", "ağabey" anlamına gelen bu Kürtçe kelime, Türkçe'de ırkçı bir anlam kaymasıyla saf, kolayca kandırılabilen, aldatılmaya ve dalga geçilmeye açık anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
• "Kıro": "Erkek çocuk", "genç erkek" anlamına gelen bu Kürtçe kelime, Türkçe'de ırkçı bir anlam kaymasıyla "maganda" kelimesinin yerine kullanılmaya başlanmıştır.
• "Kürde el ver kol ister, yatmaya yer ister.": Kürtleri yüzsüzlükle özdeşleştiren ırkçı bir atasözü.
• "Kürde paşalık gelmiş, kılıcını bileğinde sınamış.": Kürtleri aşağılama amacı güden ırkçı bir atasözü.
• "Kürdü çuvala koymuşlar, matahı dışarıda kalmış.": Kürtlere yönelik ırkçı başka bir atasözü.
• "Kürdü koyma avluya, Kürt'ten olmaz evliya." / "Kürt'ten olsa da evliya, koyma avluya, ya samı çalar ya sambağa": Kürt'ten ne olursa olsun zarar geleceği anlamına gelen ırkçı bir atasözü.
• "Kürdün aklı ya kaçarken ya sı... gelir.": Bu argo deyişin Türkler için de söylendiği gözlemlenmektedir.
• "Kürdün kocayanına keçi güttürürler": Kürtleri aşağılayan ırkçı bir deyiş.
• "Kürdün yağı çok olursa, hem yer hem yüzüne sürer."(8): Romanlara karşı da dillendirilen bu ırkçı atasözü, Kürtleri açgözlü gösterir.
• "Kürt, balta ile saat onarır.": Kürtleri cahil gösteren ırkçı bir atasözü.
• "Kürt, gavura göre Müslümandır.": Kürtleri "kötünün iyisi" olarak gösteren, hem gayri-Müslimleri hem de Kürtleri aşağılayan ırkçı bir deyiş.
• "Kürt getirdiğini yemez, yemeden de gitmez.": Kürtlere yönelik ırkçı bir deyiş.
• "Kürt ne bilir bayramı, hor hor içer ayranı.": Yörüklere karşı da kullanılan bu ırkçı deyiş, Kürtleri cahil ve barbar olarak göstermeyi amaçlar.
• "Kürt yemeğini yer, çarığına bakar.": Kürtleri yalnızca kendi menfaatleri peşinde koşan kimseler olarak gösteren ırkçı bir atasözü.
• "Laz, Kürdün deniz görmüş halidir": Hem Lazları hem de Kürtleri aşağılama amacı güden ırkçı bir deyiş.
• "Öcünü deli Kürt kırk yılda almış da, "Oh ne çabuk aldım," diyerek sefasından bayılmış.": İnatçı ve kinci olmanın "Kürt hesabı" olduğunu savunan ırkçı bir atasözü. Ör: Çerçi Süleyman: "İnat adam oldun mu, ayrıca deve kinli olursun. Kürt hesabı: Öcünü deli Kürt kırk yılda almış da, "Oh ne çabuk aldım," diyerek sefasından bayılmış. Kin güden adam inat olacak ki kendine yapılanı bir vakit unutmayacak..." (Kemal Tahir - Rahmet Yolları Kesti)(9)

* Bu kategoriye katkıda bulunan Eleştirel Günlük, Elfe Dante, Özden, Sadık Ahmet Odabaş ve ozguniloğlu'ya teşekkür ederim.

1. Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2 Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkilap Kitabevi, m. 15.
2. Hulki Aktunç, Türkçe'nin Büyük Argo Sözlüğü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, 1998, s. 35.
3. Kemal Tahir, Rahmet Yolları Kesti, İstanbul: İthaki Yayınları, 4. Baskı, 2011, s. 41.
4. Karaman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Karaman Halk Kültürü, Atasözleri ve Deyimler, http://www.karamankulturturizm.gov.tr/
5. M. Şerif Fırat, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Dördüncü Baskı, 1981, s. 11.
6. Metin Çınar, Anadoluculuk Hareketinin Gelişimi ve Anadolucular ile Cumhuriyet Halk Partisi Arasındaki İlişkiler (1943 - 1950), Ankara: (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi, 2007, s. 35.
7. Aksoy, m. 1440.
8. A.g.e., m. 1957.
9. Tahir, s. 59.

Kırzıoğlu M. Fahrettin - Her Bakımdan Türk olan Kürtler (bknz: "Dağlı Türkler" deyişi)